Kur’ân Kıssaları Bağlamında Önerilecek Bir Tarih Anlayışının Temel Nitelikleri

Doç. Dr. Rıza KORKMAZGÖZ
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Tarih Araştırmalarının Dinî Temeli

Bilebildiğimiz kadarıyla yeryüzünde tarih şuuruna sahip tek varlık insandır. Öyleyse insanı “tarih üzerine düşünebilen bir canlıdır” şeklinde tanımlamak mümkündür. Gerçekte tarih bilinciyle insanoğlu insanlığını muhafaza edip kemale erdirebildiği için bu şuurun daima canlı tutulması gerekir. Aksi takdirde bireysel ve toplumsal geleceğimiz, varlığımız, huzur ve mutluluğumuz tehlike altına girmeye; hakikat arayışımız sonuçsuz kalmaya mahkûmdur.

Kur’ân, muhatabı olan insanı bilgide en doğruya, ahlakta en iyiye ve estetikte en güzele yöneltmeyi hedeflemekte ve çoğunlukla bunu kıssalar yani örnek tarihsel olaylar üzerinden yapmaktadır. Bu çerçevede Kur’ân, toplumların geleceklerini sağlam bir şekilde inşa edebilmeleri için tarihin temel ve önemli bir bilgi kaynağı olduğunu ifade etmekte ve bu bağlamda bizden ısrarla tarihe bakmamızı, yeryüzünde dolaşmamızı, geçmiş toplumların akıbetlerini araştırmamızı istemektedir.

Kur’ân’da tarihsel haberlerin yoğun bir şekilde yer alması, tarihin anlamı, değeri ve amacı üzerine genel açıklamalar yapılması gerek doğal ve gerekse tarihi alandaki tüm yaratmanın Allah’a atfedilmesi^[1] gibi sebeplerden dolayı Müslüman tarihçiler, tarihi hiçbir zaman ilâhî ve ğaybî boyutundan soyutlamadan ele almışlar ve tarih araştırmalarını ilâhî bir emir olarak kabul etmişlerdir. İlk zamanlardan beri Müslüman âlimlerin, tarihi dinî ilimler içerisinde sayması bunun bir göstergesidir.[2]

Kur’ân, Hz. Âdem’den (as) başlayarak son peygamber Hz. Muhammed’e (sas) gelinceye kadar kimi peygamberlerin, toplumların ve önde gelen şahsiyetlerin kıssalarını tüm insanlık ailesi için bir ders ve ibret olmak üzere hikâye etmektedir. Bu kıssalar çerçevesinde, açık bir tarih felsefesinin varlığını ortaya koymak mümkündür. Zira söz konusu yaşam hikâyeleri, milletlerin ve devletlerin tarih sahnesinde nasıl yer aldığının ve nasıl yok olduğunun maddi ve manevi sebeplerini izah etmekte, tarihsel sürece eşlik eden yasaları yani sünnetullahı açıklamaktadır. Dolayısıyla Kur’ân’da mevcut bu tarihi haberlere bakarak tarihin kaynağı, temel nitelikleri, tarihsel olayların yapısı, insan ve toplumların hadiseler üzerindeki etkisi gibi hususları tespit etmek mümkündür. Kısaca ifade etmek gerekirse Kur’ân kıssaları bağlamında oluşturulacak bir tarih tasavvurunun üç temel niteliğinden söz edilebilir. Bunlar; ilâhîlik, yasalıl…